Ο ιδεολογικός χαρακτήρας της ζωγραφικής. Ζωγραφικές παραστάσεις πόλεων

Abstract

Around 1800, in the Balkans territory, the theme that monopolizes decorative surfaces and ornamental ensembles is Constantinople, the capital of the Empire, the political, administrative, economic and religious centre that would become overwhelmed with imperial traditions for centuries to come. Constantinople is an undeniable attraction for all of the empire’s nationals. Illustrations of Istanbul would dominate the decorative ensembles in Balkan mansions for a period of at least one hundred years. Illustrations centred on the capital perfectly express the recreation of specific ideological forms associated with the city’s functions as the capital of the Ottoman Empire. Alongside depictions of Constantinople are illustrations of European cities. These illustrations reflect social fantasies and illusions of an amalgamated Greek society, which is directly linked to the collective representations of admirable sites and ideal places. In folk art, there is equally a scientific yet ideological penetration of Western thought in the Turkish invaded-Greek region. There are three representative examples: An illustration of the heliocentric system, a representation of Napoleon and a pictorial display of Riga’s “Charter of Greece.” First let’s consider the illustration of the heliocentric system. In the third quarter of the 19th century there is a depiction of a heliocentric system in a home of the Zagori region. Already, this illustration shows a half century prior to the seraglio of Mukhtar Pasha in the city of Ioannina. Moreover, technological and scientific discoveries always provoked great admiration in the world. The art creation of the heliocentric system found in a house of the Zagori region certainly used a copper-engraving model.

Στην κοσμική ζωγραφική αποτυπώνονται διαχρονικά θέματα της λαϊκής εικαστικής τέχνης (γεωμετρικά σχήματα, ζώα, πτηνά, δικέφαλος αετός, δέντρα, φυτικά κοσμήματα κλπ.), τα οποία εμπεριέχουν ποικίλους συμβολισμούς. Παράλληλα, και κυρίως από τον 19ο αι., η θεματολογία άρχισε να διευρύνεται με νέα θέματα, τα οποία εξέφραζαν τάσεις ανανέωσης, αντικατοπτρίζοντας τις ιδεολογικές και κοινωνικές μεταβολές που συνέβαιναν στις κοινωνίες της Βόρειας Ελλάδας. Πρόκειται για απόψεις πόλεων, για παραστάσεις σύγχρονων τεχνολογικών επιτευγμάτων, για εικονογραφικές αποδόσεις ιδεών, για αποτύπωση μυθικών ή ηρωικών μορφών κλπ. Στο ίδιο κεφάλαιο επίσης διερευνάται το θέμα της υπέρβασης των τοπικών ορίων. Η τάση συζεύξεων και ενοποιήσεων με υπερτοπικά και υπερεθνικά χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα εμφανής–αναμενόμενη άλλωστε μέσα στα πλαίσια της οθωμανικής αυτοκρατορίας–και επιτρέπει στον ερευνητή να διατυπώσει την άποψη ότι και η ζωγραφική της βόρειας Ελλάδας συμμετέχει και αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης «κοινής» εικαστικής έκφρασης. Το στοιχείο αυτό αποτελεί εγγενές και προσδιοριστικό στοιχείο της λαϊκής εικαστικής τέχνης και δείχνει τη δυναμική της λαϊκής τέχνης, την προσαρμοστικότητα της ίδιας και των συντελεστών της. Τα νέα δε εικονογραφικά θέματα της λαϊκής ζωγραφικής των σπιτιών συνιστούν ένα ακόμη στοιχείο, το οποίο φανερώνει την ετοιμότητα των συντελεστών αυτής της πολιτισμικής δραστηριότητας να επικοινωνούν οι ίδιοι και τα πολιτισμικά τους προϊόντα με τον ευρύτερο κόσμο.