Γραμματειακά είδη: η ρητορική

Abstract

Στο κεφάλαιο εξετάζεται η νεοελληνική ρητορική στη διπλή έκφρασή της, της πράξης (λόγοι σε νεοελληνική, λόγια ή δημώδη, γλώσσα) και της θεωρίας (νεοελληνικά εγχειρίδια εκμάθησης ρητορικών πρακτικών). Στο πρώτο πεδίο εξετάζεται η ανάπτυξη και καλλιέργεια του εκκλησιαστικού κηρύγματος. Γίνεται αναφορά στις αιτίες και στα πρόσωπα που συνέβαλαν στην υιοθέτηση μιας απλής γλώσσας για τις ανάγκες του κηρύγματος (Ιωαννίκιο Καρτάνο, Δαμασκηνό Στουδίτη, Αλέξιο Ραρτούρο, εκπροσώπους του θρησκευτικού ουμανισμού: Μελέτιο Πηγά, Μάξιμο Μαργούνιο και Κύριλλο Λούκαρη). Αναλυτικότερα εξετάζεται η φυσιογνωμία του κηρύγματος, όπως καλλιεργείται από τους σημαντικούς εκπροσώπους του είδους την περίοδο που μας ενδιαφέρει: Φραγκίσκος Σκούφος, Ηλίας Μηνιάτης, Κοσμάς ο Αιτωλός και Νικηφόρος Θεοτόκης. Επισημαίνεται η στροφή προς μια ρητορική με κοσμικό-πολιτικό περιεχόμενο τις δύο προεπαναστατικές δεκαετίες στο πλαίσιο των προταγμάτων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στην ανανέωση αυτή ξεχωρίζουν ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, ο Νεόφυτος. Βάμβας, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Σπυρίδων Τρικούπης. Στην ενότητα για τη νεοελληνική ρητορική θεωρία γίνεται αναφορά σε εγχειρίδια που εμφανίστηκαν από τα τέλη του 17ου και τις αρχές του 18ου αιώνα και εξυπηρετούσαν εκπαιδευτικές ανάγκες διδασκαλίας της ρητορικής, κοσμικής και εκκλησιαστικής. Γίνεται αναφορά στα ρητορικά εγχειρίδια των Θεόφιλου Κορυδαλέα, Φραγκίσκου Σκούφου, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του εξ απορρήτων, Γεράσιμου Βλάχου, Βικέντιου Δαμωδού, Αθανασίου του Πάριου, Κωνατντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων, Νεόφυτου Βάμβα και Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου. Το κεφάλαιο συμπληρώνεται με ανθολόγιο κειμένων, όπου περιλαμβάνονται διδαχές των τριών πιο σημαντικών ρητόρων της περιόδου, των Σκούφου, Μηνιάτη και Κοσμά του Αιτωλού.